in de war & de laatste uren

Iedereen van ons is de afgelopen tijd wel eens, of meer keren, wat 'in de war' geweest. De druk(te), hitte, chaos, mis-communicatie, ergernissen, onverwachte wendingen die er plaatsvonden én van vermoeidheid wellicht. In die omstandigheden moet je jezelf steeds opnieuw forceren het hoofd koel te houden en het juiste besluit te nemen. In de hoop dat dit het grootste deel van de tijd zal lukken...
India is zonder meer een land van grote tegenstellingen. Je kan er van houden en het haten tegelijkertijd. Onze ervaringen in de Oost zijn kleurrijk maar ook zwart - wit. Je eigen gangbare norm moet voortdurend worden bijgesteld en geduld en flexibiliteit worden telkenmale op de proef gesteld. Er zijn verukkingen en er is walging. Het is moeilijk te bepalen wie je vrienden zijn en waar de waarheid ligt.
Op een filmset is het niet anders. Alle onvolkomenheden en conflicten zijn het hevigst op het moment zelf. Wat er van overblijft zal dan ergens in de midden de waarheid vertegenwoordigen. Filmen in India is aldus een vruchtbare bodem om af en toe in de war te raken, of te zijn. En je geduld te verliezen. Door de cultuur - of mentaliteits verschillen die je tegenkomt op en rond de set zijn er dan ook wel kookpunten geweest.
Onderweg naar Delhi, in de auto met Harendrapal, Ajay en een chauffeur kijk ik terug op een bijzonder enerverende periode. Alle geschillen achter ons gelaten stellen we elkaar in de auto grote levensvragen. Tussendoor slapen we een beetje bij. Onderweg drinken we koffie en lunchen we bij een Indiaas fastfood weg restaurant. Af en toe steken er kinderen over op de snelweg of moeten we wachten op een kudde koeien.
Dan belt Sander dat er nog geen bericht van de ambassade is. We hebben daar een verzoek ingediend om onze belichte filmrollen met een transport naar Nederland mee te nemen. Ik pleeg een telefoontje en het antwoord is negatief. De ambassade kan niet meewerken aan transport van film materiaal tenzij ze een officiele opdracht van Buitenlandse zaken in Den Haag krijgen.
Ons materiaal is op dit moment onderweg van Mumbai naar Delhi met Jan Moeskops en Kawal die vanuit Jodhpur de rollen met de trein naar Mumbai hebben gebracht om te ontwikkelen en te scannen. Wat op zich ook weer een avountuur is. Met dank aan Jan die deze missie met (film)blikken maar zonder blozen heeft volbracht.
Sander vertrouwt de koeriersdiensten niet zo en probeert het teleurstellende nieuws ten goede te keren door één van zijn contacten te bereiken in Nederland die misschien wat invloed uit kan oefenen. Als ik ook uiteindelijk aankom in het Ibis hotel en Jan met het materiaal uit Mumbai zich bij ons voegt is het echter nog steeds onduidelijk wat we er mee gaan doen. De enige oplossing lijkt te blijven bij het oude plan dat Kawal zorgt dat het met koerier DHL onze kant op komt.
De laatste uren in India, wat eigenlijk geen India meer is in zo'n Ibis hotel... brengen we wat onduidelijk, besluiteloos en wazig door.
Ik wijt het aan vermoeidheid en nervositeit. Het is over, het is voorbij en over een paar uur vertrekken we naar Amsterdam, via Helsinki. Zonder onze blikken maar wel met het gescande materiaal.

Overigens krijgen we de volgende dag, terug in Amsterdam, het bericht van de ambassade in Delhi dat het transport toch door kan gaan en slaagt Kawal er in de koffer met blikken daar op tijd af te leveren. Eind goed, al goed. Tijd om bij te komen.

de onttakeling

Na het laatste shot was zo'n beetje alles voor het laatst. Ineens was de tijd op, waren er de laatste dagen, liepen we op de laatste benen, wisselden we laatste woorden en kwamen we laatste verplichtingen na. Nieuw aan laatste momenten is dat je selecteert wie er in je balboekje komt te staan en welke gebeurtenissen je mee zal dragen. Wat je graag voor altijd achter je laat en waar je nog wel eens een avond dromerig over zou kunnen vertellen, op een later tijdstip, op een andere plaats. Deze selectie uit zeven weken roerig leven, lachen en lijden kwam voor mij in horten en stoten. Ik moest zeven weken kantoor onttakelen en omdat ik het enige lid van het kantoor team was kon alleen ik dat doen. Bergen papier en notities. Het controleren van duizenden bonnen en declaraties. Gewijzigde budgetten en prop en 'production ourchase' lijsten. Afgekeurde rekeningen en het uitzoeken van al dan geen archiefstukken.
Tussendoor nog etentjes met de familie van de bank directeur, die mij naar eigen zeggen kent van een vorig leven en hevig ontroerd door mij was geraakt, een afscheids diner in de tuinen van het Koninklijk zomerpaleis met de locale crew en in allerijl nog eens naar de linnen shop om me toch een pak te laten aanmeten wat ik ook kan dragen in Europa.
Verder, als altijd, de nu bijna rituele laatste betalingen, dankbrieven en betuigingen.

Toen de avond van vertrek, met de nachttrein naar Delhi, er aan zat te komen was ik er nog niet klaar voor. De dag maar ook mijn hoofd én hotelkamer was alsof er een bom was ontploft. Al was het verschil maar enkele uren, ik kon niet anders dan als laatste en alleen het schip verlaten. Harendrapal bood me aan om me de volgende dag naar Delhi te brengen met een auto. Dat voorstel klonk mij als muziek in de oren, het nam de haast weg en het besluit van in daglicht en in mijn eigen gedachten het strijdgebied te verlaten was dan ook snel genomen. 600 kilometer India, op weg naar huis. Dat zou me ook minder het gevoel geven dat ik van een andere planeet uit het niets in Jodhpur was gevallen en er op dezelfde manier weer uit werd 'geflitst'. Bovendien zag ik ook niet uit naar de nachttrein in de collectieve slaap coupés.
Tot 2 uur s'nachts ben ik alsnog bezig geweest de boel op orde te brengen en om 6 uur s'ochtends vertrok ik uit Jodhpur. De eerste etappe naar mijn huis in Zuid Spanje. Het werk zat er nog niet geheel op maar de kilometers door de woestijn, langs nederzettingen en door kleine rommelige stadjes was een mooie brug om vooruit te kunnen kijken en denken. Eerst thuiskomen en dan de voorbereidingen voor de tweede periode treffen. Ladakh, waar de logistiek vele malen ingewikkelder zal zijn. Met de kennis die ik hier heb opgedaan zal ik een aantal zaken zeker anders aan pakken.

de allerlaatste shots

Het is kalm, heel heet en het waait.
De laatste namiddag en avond draaien we buiten de stad bij het Arna Jharna museum. Een woestijn museum, een culturele broedplaats. Zie ook: http://arnajharna.org Het schijnt dat het Prins Claus Fonds heeft mee gefinancierd dit museum op te richten. Het is zoals altijd een verademing de stad uit te zijn. Ondanks de verzengende hete wind geeft het werken op het plateau achter de lemen hutten een rustige sfeer. Nog een paar uur en we vallen uit elkaar als een mikado spel. Het 'goodby, my friend' en het uitwisselen van (e-mail) adressen is begonnen. De fles champagne dreigt kokend gedronken te moeten worden als Pepi een chauffeur niet gewelddadig dwingt wat ijs uit de stad te halen. De vaart is er uit, zeg maar. Het klinkt goed, de muzikanten op de vlakte. De havikken cirkelen boven de tonen uit. Digambar heeft een gasverdeler gemaakt die afgesteld kan worden zodat het lijkt dat ze rond een kampvuur zitten. Uit de omliggende huisjes worden wat mensen opgetrommeld als publiek. Een paar mensen houden hun adem, en hun laatste rest geduld en energie in. Later na thuiskomst in het hotel hebben we een drank gelag bij het zwembad en waar, hoe kan het ook anders, al snel een aantal mensen onvrijwillig te water gaan.
De Indiers trekken zich terug, de meesten kunnen niet zwemmen en zijn doodsbenauwd dat ze in de woeste handen van de Hollanders komen die genadeloos iedereen te water laten. Tot een echte wrap party komt het niet maar een aantal hebben de volgende dag toch een fikse kater. Als ik ontwaak zijn de licht en grip mannen in hun gammele vrachtwagen al richting Delhi vertrokken. Dan vertrekken Leo en Mukul naar het vliegveld. Langzaam maar zeker dunt het gezelschap uit. Het komt en het gaat, zo'n productie is als een golfslag. Eerst wordt er gestreden, gevochten en geploeterd, dan komen de emoties en de complimenten. Al dan niet terecht. We gaan er voor iedereen met een goed gevoel achter te laten met zo min mogelijk grimmige herinneringen.
Een paar helden zijn er op de lange lijst van mensen die je zoal tegenkomt op film sets bij gekomen, een paar mensen die we gemakkelijk vergeten en een paar mensen voor wie we gewaarschuwd zijn. Zelfs zijn er een paar mensen die je graag op een grijze lijst zou willen plaatsen. Niet toerekeningsvatbaar of absoluut onbetrouwbaar. Toch is dat niet veel anders dan waar dan ook. Film maken blijft mensenwerk.

recording studio

De Sakar Kahn family is de groep muzikanten die de muziek in de film maken en zingen. De oude Kahn schijnt ooit nog opnames met George Harrison te hebben gemaakt. De groep reist de hele wereld af. Van Los Angeles tot Parijs, van Amsterdam tot Hongkong. Vandaag zijn ze bij ons en maken we de benodigde geluidsopnames voor de tweede keer waarna we de filmopnames gaan doen. Op onze laatste draaidag. Het is allemaal niet eenvoudig geweest om dit voor elkaar te krijgen maar Adi uit Jaipur (van de eerdere studio) die de coordinatie op zich heeft genomen lijkt het redelijk onder controle te hebben.
We zitten in de studio om de eigenlijke 'bardsong' op te nemen. Ik moet mee om te betalen, wat is nieuw, en Leo komt mee om het resultaat te copieren voor op de set de volgende dag. Het plan is dat we de film-opnames semi-live gaan doen. De studio is op de vierde etage van een onwaarschijnlijk stinkend gebouw. Ook in de studio zelf overheerst de lucht van zweet, stof en urine. We moeten een tijd wachten omdat het laatste spoor met de castagnetten nog moet worden opgenomen. Ik heb een zwak voor gepassioneerde muzikanten, componisten en dirigenten en geniet even van het virtuoze geklepper. Terug op aarde voldoe ik de rekening en wacht de rest van de tijd voor de deur van dit ongelofelijk smerige gebouw. Ik zit daar vooral op te zien tegen de laatste moeizame onderhandelingen, tegen de altijd om mijn hotel kantoor zwermende mensen de iets van me willen. Ik verlang naar een paar uur wegduiken in een film, of naar een koele boswandeling. Maar ook deze verpeinsde tijd verstrijkt in het stadsgewoel en tussen de scharrelnde koeien op de stoep. Leo en Adi komen naar beneden en we keren terug naar het hotel.
Met de resultaten van de opnames lijkt iedereen content. We gaan naar de laatste draaidag toe.

Payday

Het is tijd om de crew en cast te betalen. En de castingdirector, de camera en de kamelen mannen en de hotels, de maaltijden, de walkie talkies, de extra services en alles wat er nog allemaal achteraan komt.
Dan hebben we nog twee dagen te gaan incluis een extra dag met de muzikanten die de film als het ware vertellen met een speciaal gecomponeerde song.
Het einde nadert nu voelbaar. Voor een aantal niet gehaalde shots moeten we de ontbrekende locaties nog zoeken. De tijd dringt, het is gebleken dat niet iedere locatie even gemakkelijk en veilig is en de spanning stijgt onder de locale gelederen. We lopen met zijn allen op de laatste benen. We besluiten een draaidag over te slaan en deze dag te gebruiken om de laatste puntjes op de i te zetten. De aandacht verlegt zich nu naar de rekeningen. Ik maak alle betalingen gereed volgens de contracten. Het geld gaat in envelopjes met de kwitanties. Tegen het einde van de dag heb ik de betalingen van de technische crew zo goed als achter de rug en is de locale crew aan de beurt. Als ik naar buiten ga om ergens wat te eten krijg ik bijna een handgemeen met Harendrapal die mij meldt dat iedereen erg ongerust is over de betalingen, Er dus blijkbaar geen vertrouwen is. Ik laat weten dat ik baas over mijn eigen tijd ben en ik later terug ben om de rest van de betalingen te doen. Het wordt een enorme rel waarbij Sander als uitlaatklep word ingezet en ik van alles naar mijn hoofd geslingerd krijg. Later blijkt dat Harendrapal iedereen verbiedt direct geld van mij aan te nemen. Het is een machtsspel en Harendrapal kan het wederom niet verdragen in het stof te moeten bijten.....voor een vrouw? Gezichtsverlies? Controle kwijt? Of het mislopen van commissie.. Vanzelfsprekend worden alle betalingen de volgende dag gedaan en betaal ik zelfs iets meer, reken ook de benzine van de brommertjes af en geef een perdiem bedrag voor de dagen dat ze onderweg wat hebben moeten eten.
Eén rekening betaal ik nog niet. Het is de rekening van Mahender, onze casting director en animal handler. Voor dat we begonnen met draaien hebben we een aantal tarieven afgesproken. Figuranten voor de achtergrond en edelfiguranten die prominenter in beeld zijn en de prijs van kamelen en andere dieren. Op het overzicht wat ik ontvang staan tarieven vermeld die we nooit hebben besproken. Onder andere is er een categorie 'Royal Family' die dubbel zo duur zijn als 'gewone' figuranten. Van Royal Family is geen sprake..wij Nederlanders maken geen onderscheid in kaste. Er is ook een categorie theatre artists die zelfs nog duurder zijn. We hebben echter nooit om theater artiesten gevraagd en iedereen kan wel zeggen dat hij professioneel acteur is. Ook rekent hij huur voor de kamelenkar die we notabene zelf hebben laten bouwen door onze art director. Ik breng alle bedragen terug tot de afgesproken 'rate' en stuur de rekening terug met de mededeling niet verder te willen discusseren of te onderhandelen. Ik ben er wel klaar mee. Mijn tegen voorstel word geaccepteerd en daarmee is het laatste grote bedrag voldaan. De rust en de verstandhoudingen zijn hersteld. Met Harendrapal komt het goed omdat ik hem een raadzame en vriendschappelijke e-mail verstuur. Letterlijk laat ik hem weten dat hij moet oppassen voor te grote 'desire of power' en dat hij zijn integriteit moet bewaken. En dat we allemaal soms bescheiden moeten zijn en moeten openstaan om te leren en voor de inbreng van anderen. Het werkt, ik ontvang een emotionele sms en onze vriendschap is hersteld. Na zeven weken intensief samenwerken vind ik dat belangrijk. Nu kunnen wij elkaar over een paar dagen omhelzen en in stijl afscheid nemen.